Wat is valpreventie bij ouderen?

Valpreventie houdt in dat verschillende maatregelen en hulpmiddelen worden genomen om vallen bij ouderen te voorkomen of te vermijden. Dat kunnen activiteiten zijn die uw lichaam weer fitter maken, maar ook maatregelen die uw leefomgeving veiliger maken.

Waarom is valpreventie belangrijk?

Valpartijen zijn nooit een goede zaak. Ze gaan bijna altijd gepaard met pijn en letsel. Vooral bij ouderen kan vallen ernstige gevolgen hebben voor het lichaam en de psyche. Valpreventie bij ouderen is daarom niet alleen belangrijk, maar in veel gevallen zelfs essentieel om gezond ouder te worden.

Hoe vaak vallen senioren?

Een derde van de 65-plussers valt ten minste een keer per jaar (VIGeZ, 2012). Bij senioren boven de 65 jaar zijn valongevallen zelfs verantwoordelijk voor de meerderheid van alle ernstige ongevallen thuis (Veiligheidsinstituut).

Wat zijn de oorzaken van vallen?

Over het algemeen kunnen oorzaken van valpartijen bij ouderen in twee categorieën onderverdeeld worden. Enerzijds neemt met het ouder worden het lichamelijk vermogen af, wat betekent dat vallen sneller kan gebeuren, maar ook moeilijker is te stoppen. Anderzijds kunnen er in uw leefomgeving risicofactoren aanwezig zijn die lichamelijke beperkingen verder in de hand werken, waardoor de kans op een val groter wordt.

Fysieke beperkingen

De oorzaken van lichamelijke beperkingen bij ouderen zijn onder meer dat de spieren en de botten verzwakken en de gewrichten stijver worden. Daardoor worden mensen niet alleen sneller moe naarmate ze ouder worden, maar hebben ze ook een trager en slechter reactievermogen. Ook het gezichtsvermogen neemt vaak af met leeftijd waardoor het gemakkelijk wordt om struikelgevaren te missen.

Bovendien kan het zijn dat u uw evenwicht niet meer zo goed kunt bewaren als vroeger. Dit kan op natuurlijke wijze ontstaan, maar kan ook te maken hebben met medicatie. Daarom is het de moeite waard om met uw huisarts te bespreken of uw medicatie goed is afgesteld of dat een andere medicatie misschien geschikter is.

Al deze factoren kunnen leiden tot minder lichaamsbeweging, omdat elke vorm van lichaamsbeweging inspannender kan zijn of wegens de angst om te vallen. Echter maakt gebrek aan beweging de lichamelijke beperkingen alleen maar erger en kan snel een vicieuze cirkel ontstaan.

Risicofactoren in de omgeving

De lichamelijke beperkingen kunnen er ook toe leiden dat omstandigheden in de woonomgeving die voorheen ongevaarlijk waren nu risico's worden. Trappen zijn een van de grootste risicofactoren, omdat voor het lopen er van een goed evenwichtsgevoel, coördinatie en een relatief grote spierkracht in de benen nodig zijn. Allemaal zaken die helaas met de jaren minder worden. Om nog maar te zwijgen van trappen die erg steil zijn of losse treden of leuningen hebben.

Bovendien kunnen gladde of ongelijke vloeren de kans op vallen vergroten. Bijvoorbeeld als u een tapijt hebt dat snel wegglijdt of een gladde of natte vloer hebt.

In het algemeen vormen alle voorwerpen die de doorgang versperren, moeilijk zichtbaar zijn en waarin u snel verstrikt kunt raken, een groot struikelgevaar. Zoals losse kabels, slechte verlichting en zelfs huisdieren.

Ook kan uw eigen kleding een risicofactor worden. Schoenen die te los zitten, niet goed passen of geen goede steun bieden, maken valpartijen bij ouderen waarschijnlijker. Kleding die te lang of te wijd is kan in de knoop raken of ertoe leiden dat u er per ongeluk op stapt of erover struikelt en valt.

Wat zijn de gevolgen van vallen bij ouderen?

Valpartijen op jonge leeftijd hebben vaak geen ernstige gevolgen en betekenen in veel gevallen slechts kneuzingen, schaafwonden of verstuikingen. Dit komt doordat op jongere leeftijd we beter in staat zijn om valpartijen op te vangen. Hoe ouder we worden, hoe groter het risico dat we ernstig letsel oplopen bij een val. Bij senioren boven de 75 zijn valpartijen de meest voorkomende oorzaak van onvrijwillig letsel (VIGeZ, 2012).

Voor senioren is het risico op letsel vooral verhoogd op trappen, waar men niet alleen laag en ver kan vallen, maar ook snel op scherpe randen terecht kan komen.

Maar vallen betekent ook dat senioren meer kans hebben om opnieuw te vallen. Dit feit kan op zijn beurt ook psychologische gevolgen hebben. Senioren kunnen bijvoorbeeld lichaamsbeweging gaan vermijden uit angst om weer te vallen. Dit is natuurlijk precies de verkeerde aanpak.

Hoe kunt u vallen bij ouderen voorkomen?

Wij kennen nu de oorzaken, de frequentie, de risicofactoren en de gevolgen van vallen bij ouderen. Maar hoe kunnen deze valpartijen worden voorkomen? Er zijn een aantal maatregelen en hulpmiddelen die het risico op vallen en de kans op ongelukken helpen verminderen.

Maatregelen en hulpmiddelen ter valpreventie

Aan de kant van de maatregelen is er vooral de training van spieren en evenwicht. Er zijn verschillende oefeningen die precies deze gebieden trainen die u helpen zekerder op uw voeten te staan en beter in staat zijn valpartijen op te vangen. Samen Beter Thuis biedt bijvoorbeeld veel oefeningen voor valpreventie.

Bovendien is het goed uw gezichtsvermogen regelmatig te laten testen en de sterkte van uw bril of contactlenzen daarop af te stemmen.

De dagelijkse beslissing voor de kledingkast speelt ook een belangrijke rol bij het voorkomen van vallen. Het is het beste om stevig schoeisel te kiezen met een goede grip op de voet en een antislipzool. Vooral bij de keuze van pantoffels moeten deze factoren een belangrijke rol spelen. Wat kleding betreft moet u ervoor zorgen dat u er niet op kunt stappen en dat ze niet snel ergens in de knoop kunnen raken.

Naast deze maatregelen is het ook belangrijk om maatregelen in uw eigen huis te nemen. Bijna de helft van alle valpartijen bij 70-plussers vindt immers thuis plaats (CBS, 2019). Vooral daar kunnen risicofactoren juist heel goed worden tegengegaan met maatregelen en hulpmiddelen.

Zo moet er bijvoorbeeld voor worden gezorgd dat de looppaden in huis vrij blijven, dat losliggende tapijten antislip worden gemaakt of worden weggehaald en dat rondslingerende kabels worden vastgebonden of in kabelgoten worden weggewerkt. Anderzijds is een goede verlichting uiterst belangrijk om obstakels goed en tijdig te kunnen zien. Het licht mag niet te donker zijn, maar ook niet zo fel dat het verblindt.

Hulpmiddelen ter valpreventie bij thuiswonende ouderen

Naast de vele kleine maatregelen zijn er ook technische hulpmiddelen die valpartijen kunnen helpen voorkomen. Een loophulpmiddel zoals een wandelstok of rollator helpt u om steviger op uw benen te staan.

De meeste valongevallen gebeuren in de badkamer, omdat er hier een aantal risicofactoren voor een val zijn. Er zijn echter minstens evenveel oplossingen om de badkamer veilig te maken. Een bad kan bijvoorbeeld snel worden vervangen door een veilige inloopdouche of instapbad. Deze oplossingen zijn dan beide voorzien van een antislipvloer, handgrepen en een lage instap. Het is ook de moeite waard de aanschaf van een douchestoel of -krukje te overwegen om veiliger te kunnen douchen.

Aangezien de trap een verhoogd risico op letsel inhoudt, kan hier de aanschaf van een traplift of huislift worden overwogen. Dit is de enige manier om het risico van vallen op de trap volledig uit te sluiten.

Tenslotte is het ook zinvol om aan een noodknop te denken. Hoewel dit valpartijen niet direct helpt voorkomen, kan het iemand meer mentale rust en zekerheid geven en erger voorkomen bij een daadwerkelijke val.

Voorkomen van vallen bij ouderen

Helaas wordt vallen steeds waarschijnlijker naarmate u ouder wordt. Maar dat betekent niet dat u zich in bed moet verschansen en alle beweging moet vermijden. In plaats daarvan loont het de moeite om proactief te blijven en stappen te ondernemen om vallen te helpen voorkomen. Zo kunt u bijvoorbeeld weer fitter worden, de badkamer veiliger maken of denken aan een traplift.

Bronnen
Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), 2019
Veiligheidsinstituut Antwerpen
Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie (VIGeZ), 2012